Kilka słów o badaniu antysemityzmu

Badanie antysemityzmu niezmiennie budzi kontrowersje. Na naszym profilu na Facebooku zostaliśmy poproszeni o komentarz do artykułu Pawła Wrońskiego opublikowanego w Gazecie Wyborczej 18.01 br[1]. Oczekiwaliśmy na raport z Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2013 i kontaktowaliśmy się z jego autorem, który w czasopismach naukowych publikuje wyniki badań dotyczących m.in. antysemityzmu.

I można powiedzieć, że tym różnią się teksty naukowe od publicystycznych, że „niewielki wzrost”[2] jednego wymiaru antysemityzmu w tym pierwszym jest przedstawiany jako „gwałtowny wzrost”[3] w tym drugim. Redaktor Gazety Wyborczej pozwolił sobie na wyolbrzymienie problemu. Mógłby tłumaczyć użycie takiego przymiotnika subiektywną interpretacją wyniku, jednak powinien wówczas podać konkretne odsetki osób zgadzających się ze stwierdzeniami o charakterze tradycyjnie antysemickim w 2009 i 2013 roku, aby czytelnik miał możliwość interpretacji różnicy.

Autorzy Polskiego Sondażu Uprzedzeń piszą: „Ogólne rozpowszechnienie antysemityzmu tradycyjnego jest relatywnie niewielkie w Polsce, co jest spójne z poprzednimi badaniami. Dla pełnej skali (obu pytań) średnia znajduje się zdecydowanie poniżej środkowego punktu skali odpowiedzi. W sumie 22,6% osób zaznaczyło odpowiedzi powyżej środka skali zgadzając się w jakimś stopniu ze stwierdzeniami o charakterze tradycyjnie antysemickim.” [4]W 2009 roku było to 16,4% i wówczas autorzy raportu napisali: „Nasze badanie wykazało, że antysemityzm tradycyjny w Polsce nie jest rozpowszechniony (…)Analizując rozkłady tych zmiennych można orzec, że zdecydowana większość Polaków odrzuca tradycyjne uprzedzenia antyjudaistyczne.”[5] Tytuł nadany artykułowi w Wyborczej, odwołujący się do zjawiska dotyczącego nadal zdecydowanej mniejszości Polaków, może wprowadzać w błąd.

I jeszcze uwaga dotycząca samego badania, ponieważ wątpliwości czytelników budzi nazywanie go sondażem. Zostało ono zrealizowane na losowej ogólnopolskiej próbie PESEL, wśród dorosłych obywateli Polski (N=965), co uprawnia do mówienia o sondażu. Wykorzystana skala antysemityzmu składająca się z 12-tu stwierdzeń bazuje na naukowych koncepcjach antysemityzmu opisywanych w literaturze przedmiotu[6]. Teorie te stanowią uzasadnienie dokonywanej przez autorów badania interpretacji czynników wyłonionych za pomocą analiz statystycznych (metodą głównych składowych z rotacją VARIMAX). Stosowanie takiego pomiaru, mającego poparcie w naukowych teoriach uważamy za wartościowe i zgadzamy się z komentarzem Michała Bilewicza, który odróżnia ten sposób od bezpośrednich pytań np. o stosunek do Żydów.