Przy okazji upublicznienia wyników sondażu poparcia politycznego zrealizowanego przez CBOS [1], w kilku artykułach prasowych pojawiła się informacja o tym, że prezentowane dane mogą w nie do końca trafny sposób odzwierciedlać rzeczywisty rozkład preferencji Polaków. Problem dotyczył przede wszystkim zagadnienia deklarowanej frekwencji wyborczej, która zgodnie z wynikami przywoływanego badania miała być najniższa od momentu wyborów z 2011 roku.
Portal „Wirtualna Polska” wyniki CBOS-owskiego sondażu opatrzył następującym komentarzem [2]:
„Jak zauważają badacze z CBOS sondaże prowadzone w okresie wakacyjnym są szczególnie trudne w realizacji ze względu na urlopy i wakacyjną mobilność respondentów. Najbardziej wyraźną zmianą odnotowaną w sierpniu w stosunku do ubiegłego miesiąca jest spadek deklarowanej frekwencji wyborczej. Gdyby nie okres wakacyjny można by mówić o wzroście zniechęcenia Polaków do partii politycznych i wyborów, jednak weryfikację obecnych wyników przyniesie dopiero przyszły miesiąc”.
Komentarz o podobnym wydźwięku pojawił się również w ramach artykułu opublikowanego na stronie portalu internetowego „Onet.pl” [3]. W obu przypadkach uwaga o sezonowych wahaniach w wynikach sondażu została zapożyczona z oficjalnego raportu przygotowanego przez CBOS [4].
Czym zatem występują wahania sezonowe? Czy warto przeprowadzać sondaże w okresie wakacyjnym, skoro z góry wiadomo, że ich wyniki w szerszej perspektywie czasowej mogą okazać się zniekształcone?
Odpowiedź na powyższe pytania warto zacząć od przypomnienia dwóch podstawowych właściwości związanych z prowadzeniem badań sondażowych.
Po pierwsze, zjawiska społeczne badane przy użyciu metody sondażowej nie są niezmienne w czasie. Ta z pozoru banalna prawidłowość oznacza, iż powtórne przeprowadzanie badania o tej samej metodologii w określonych odstępach czasowych przyniesie zapewne różne wyniki. Co jest przyczyną różnic w rezultatach badań? Przede wszystkim sama zmienność badanego zjawiska, czyli preferencji społecznych. To właśnie ta zmienność stanowi powód, dla którego warto ponownie zadawać te same pytania społeczeństwu.
Z perspektywy osoby interpretującej wyniki sondażu problematyczne staje się to, jak należy wyjaśnić różnice w odsetkach odpowiedzi udzielanych na to samo pytanie przy okazji kolejnych tur badania? W tym kontekście warto pamiętać o różnego rodzaju wahaniach w preferencjach społecznych, które mogą mieć charakter zarówno regularny, jak i przypadkowy (przyczyną wahania przypadkowego będą na ogół ważne, „jednorazowe” wydarzenia, takie jak różnego rodzaju katastrofy naturalne czy przełomowe zmiany w polityce).
Wahania sezonowe odznaczają się natomiast regularnością występowania. To dlatego autorzy raportu CBOS zdecydowali się na uprzedzenie odbiorców badania o potencjalnym wpływie tych wahań na ostateczny wynik sondażu. W przypadku wahań sezonowych ważniejsze jest to kto bierze/nie bierze udział w badaniu, niż to jak się w nim udziela odpowiedzi. Chodzi o to, iż dotarcie do konkretnej grupy respondentów w okresie realizacji badania może być niemożliwe ze względu na jej styl życia (np. wyjazdy wakacyjne). Przynależność respondentów do określonych kategorii społecznych, które charakteryzują się określonym stylem życia, może mieć zatem wpływ na to, jakie preferencje polityczne się posiada (np. osoby wyjeżdżające na urlop mogą cechować się innymi poglądami politycznymi niż osoby nie jeżdżące na wczasy – szczególnie te, które nie wyjeżdżają ze względu na koszty).
Po drugie, należy mieć świadomość tego, że wynik każdego badania opinii obarczony jest w określonym stopniu błędem pomiaru. Na całkowity błąd badania składa się bowiem bardzo wiele czynników, które sprawiają, że rozkład preferencji społecznych uzyskany przy użyciu sondażu stanowi jedynie pewne przybliżenie rzeczywistego rozkładu preferencji w społeczeństwie. Wiedza z zakresu metodologii badań opinii ma na celu niwelowanie tej różnicy. Zaś dobrze przeprowadzona interpretacja danych sondażowych powinna uwzględniać zawsze potencjalny wpływ czynników zewnętrznych (np. wahań sezonowych) na końcowe wyniki badania.
Czy warto zatem realizować badania opinii w okresie wakacyjnym, gdy nasila się wpływ wahań sezonowych na wyniki sondażu? Oczywiście, że tak. Każdy kolejny pomiar przeprowadzony według tej samej podstawy metodologicznej daje bowiem bardziej dokładny obraz badanego problemu społecznego. Pojedyncze wyniki badań preferencji na ogół nabierają znaczenia dopiero w szerszej perspektywie czasowej, o czym często zapomina się jeszcze w polskiej prasie i mediach.
——
[1] Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” (279) przeprowadzone w dniach 1-12 sierpnia 2013 roku na liczącej 904 osoby reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski. Źródło: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_112_13.PDF .
[2] Wp.pl, CBOS: 25 proc. Polaków zagłosowałoby na PO, 24 proc. na PiS, 13.08.2013. Zob.: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1329,title,CBOS-25-proc-Polakow-zaglosowaloby-na-PO-24-proc-na-PiS,wid,15896435,wiadomosc.html?ticaid=111516 .
[3] Onet.pl, Sondaż CBOS: PO – 25 proc., PiS – 24 proc, 13.08.2013.
Zob.: http://wiadomosci.onet.pl/kraj/sondaz-cbos-po-25-proc-pis-24-proc/34k30 .
[4] Zob.: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_112_13.PDF .