Alternatywą dla realizacji sondaży na przedsiębiorcach techniką face-to-face (wywiady bezpośrednie) mogą być badanie CATI (wywiady telefoniczne). Dzięki temu można obniżyć znacząco koszty całego badani. Trzeba jednak pamiętać, że technik CATI ma pewne ograniczenia – brak możliwości prezentacji materiałów respondentom, czy krótszy czas trwania wywiadu. W badaniach dotyczących podmiotów gospodarczych, niezależnie od wybranej techniki zawsze trzeba pamiętać o precyzyjnym zdefiniowaniu populacji. Jest to szczególnie ważne w przypadku instytucji (podmiotów zbiorowych), dla których należy dodatkowo pamiętać o określeniu stanowiska, jakie powinien zajmować przedstawiciel wytypowany do udzielania odpowiedzi.
Przykład zapisu:
„Badaną populacją są podmioty gospodarcze działające w Polsce i należące do sektora małych przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 50 pracowników z:
Sekcji J – Informacja i komunikacja;
Sekcji K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa;
Sekcji L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości;
Sekcji M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna;
Sekcji N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca.
Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007). Osobami uprawnionymi do udziału w ankiecie w imieniu przedsiębiorstwa jest właściciel, prezes, wiceprezes lub główny księgowy.”
Zawsze warto dołączyć do zamówienia wstępną wersję kwestionariusza. W badaniach telefonicznych należy pamiętać aby nie był on za długi (do 20 min) i nie powodował zmęczenia respondentów. Szczególnie istotne w przypadku gdy badanie jest prowadzone techniką CATI, istotne jest przeprowadzenie pilotażu skryptu kwestionariusza by móc przed właściwym badaniem wyeliminować ewentualne błędy.
Przykład zapisu:
„W ciągu 10 dni roboczych od podpisania umowy, Wykonawca jest zobowiązany do przedstawienia pierwszej wersji kwestionariusza, odpowiadającego opisanym w zamówieniu problemom badawczym. Oczekiwany czas trwania kwestionariusza to około 20 min. W ciągu kolejnych 10 dni roboczych odbywać się będą konsultacje kwestionariusza między Zamawiającym, a Wykonawcą. Po zaakceptowaniu przez Zamawiającego ostatecznej wersji kwestionariusza, Wykonawca zobowiązany jest w ciągu 10 dni roboczych przygotować skrypt kwestionariusza (wersję komputerową ankiety), która zostanie zatwierdzona przez Zamawiającego w ciągu 5 dni roboczych. Na podstawie zatwierdzonego przez Zamawiającego skryptu ankiety zostanie w ciągu 15 dni roboczych przeprowadzony pilotaż na 50 respondentkach z badanej populacji. Na podstawie przeprowadzonego pilotażu telefonicznego Wykonawca jest zobowiązany do przedstawienia tabelarycznego zestawienia odpowiedzi na wszystkie pytania oraz wniosków metodologicznych dotyczących kwestionariusza. Po zaakceptowaniu przez Zamawiającego raportu z pilotażu, Wykonawca będzie mógł przystąpić do realizacji właściwego badania.”
Kolejnym ważnym elementem każdego zamówienia na badanie społeczne jest wyznaczenie sposobu doboru respondentów. W przypadku badań telefonicznych przedsiębiorstw najczęściej stosuje się dobór losowo-kwotowy. Aby mógł on zostać przeprowadzony prawidłowo należy określić:
• liczebność próby;
• kryteria ze względu na które maja zostać wyznaczone warstwy ;
• sposób rozłożenia (alokacji) próby między warstwy;
Sposób warstwowania powinien zostać wyznaczony ze względu na cechy mogące mieć związek ze zmiennymi, których określenie jest celem badania. Alokacja powinna mieć charakter proporcjonalny (jeśli celem badania jest jak najdokładniejsze oszacowanie parametrów w całej populacji) lub równomierny (jeśli celem badania jest jak najdokładniejsze porównanie pewnych warstw w populacji między sobą).
W przypadku badań telefonicznych istotne jest określenie „operatu” doboru próby. W odróżnieniu od tradycyjnych badaniach na mieszkańcach Polski, w przypadku badań przedsiębiorstw zwykle nie stosuje się techniki Random Digit Dialing. Zastępuje się ją przez losowanie firm z dostępnej bazy przedsiębiorstw. Taką bazą jest np. REGON, ale ze względu na niezbyt częstą jej aktualizację, instytuty badawcze stosują w badaniach również bazy dostępne na rynku komercyjnym. W zamówieniu warto doprecyzować z jakiego operatu powinien skorzystać wykonawca.
Przykład zapisu:
„Do badania z bazy REGON zostanie wylosowana próba 3000 małych przedsiębiorstwach z opisanej populacji. Warstwy zostaną wyznaczone w sposób proporcjonalny na podstawie bazy REGON ze względu na sekcję PKD oraz łączny rozkład dwóch zmiennych – województwa oraz wielkości miejscowości zamieszkania:
– wieś,
– miasto poniżej 20 tys. mieszkańców
– miasto od 20 tys. do 100 tys. mieszkańców
– miasto od 100 tys. do 500 tys. mieszkańców
– miasto powyżej 500 tys. mieszkańców.”
Aby zapewnić wysoką jakość wyników w badaniach telefonicznych na próbie losowo-kwotowej ważne jest określenie minimalnego poziomu realizacji próby (nie rekomendowane) lub wpisanie poziomu realizacji próby jako pozacenowego kryterium oceny ofert (rekomendowane). Warto, aby Wykonawca sam się zobowiązał do poziomu realizacji. Ułatwi to późniejsze egzekwowanie ewentualnych kar.
Przykład zapisu:
„Wykonawca jest zobowiązany zrealizować przynajmniej 500 wywiadów spośród wylosowanych 3000 przedsiębiorstw. W przypadku niepełnej realizacji, Wykonawca otrzyma niższe wynagrodzenie, niż kwota podana w umowie. Niepełna realizacja próby będzie skutkowała następującymi konsekwencjami:
1000-3000 zrealizowanych wywiadów i więcej – 100% wynagrodzenia;
900-999 zrealizowanych wywiadów – 90% wynagrodzenia;
800-899 zrealizowanych wywiadów – 80% wynagrodzenia;
700-799 zrealizowanych wywiadów – 70% wynagrodzenia;
600-699 zrealizowanych wywiadów – 60% wynagrodzenia;
500-599 zrealizowanych wywiadów – 50% wynagrodzenia;
mniej niż 500 zrealizowanych wywiadów będzie skutkowało rozwiązaniem umowy.
Wykonawca jest zobowiązany dostarczać Zamawiającemu w odstętępach poniżej 5 dni roboczych dane ze zrealizowanych już ankiet. Wykonawca jest też zobowiązany co 5 dni roboczych podawać liczbę przedsiębiorstw, które odmówiły udziału w badaniu.
Wykonawca jest zobowiązany do podjęcia próby zrealizowania wywiadu w każdym z przedsiębiorstw.”
Aby zapewnić kontrolę realizacji badania, warto zapisać w zamówieniu obowiązek nagrywania wszystkich wywiadów oraz udostępnienia Zamawiającemu do 5% wybranych przez niego nagrań wywiadów.
Przykład zapisu:
„Wykonawca jest zobowiązany zbierać dane o wszystkich przedsiębiorstwach, z którymi podjął próbę kontaktu – niezależnie od tego, czy udało się z nimi przeprowadzić wywiady, czy nie. Lista respondentów powinna mieć następującą konstrukcję: Imię i nazwisko, Telefon kontaktowy, Miejscowość.
Wykonawca jest zobowiązany rejestrować wszystkie przeprowadzone wywiady i potrafić przypisać je do odpowiednich rekordów w zbiorze danych. Zamawiający w terminie 14 dni od przekazania mu pełnego zbioru danych jest upoważniony do odsłuchania 5% wybranych przez siebie wywiadów. W przypadku zidentyfikowania rozbieżności między nagraniem, a przekazanymi danymi Zamawiający ma prawo naliczyć kary umowne w wysokości:
10% – 4-5 błędne rekordy
20% – 6-7 błędnych rekordów
30% – 8-9 błędnych rekordów
40% – 10-11 błędnych rekordów
50% – 12-15 błędnych rekordów
W przypadku zidentyfikowaniu błędów w ponad 15 wybranych rekordach, Zamawiający ma prawo odstąpić od wynagrodzenia dla Wykonawcy.”
