Specyficznej metodologii wymagają badania dotyczące kwestii mogących być dla respondentów drażliwe. Wyniki badań prowadzonych w tradycyjny sposób dotyczących przemocy w rodzinie, nadużywania alkoholu, stosunku do mniejszości i wielu innych spraw mogą być skrzywione przez efekt społecznej poprawności. Efekt ten występuje w sytuacji, gdy respondent chce się pokazać w lepszym świetle i nie udziela odpowiedzi zgodnych z prawdą lub własnymi przekonaniami, a takich, których czuje, że nie musi się wstydzić. Jest wiele możliwości przeprowadzenia badania, aby efekt społecznej poprawności ograniczyć. Często wskazuje się, że przy badaniach tego typu lepiej sprawdza się telefoniczny lub internetowy kontakt z respondentem, niż wywiad bezpośredni. W wielu publikacji naukowych jest poświęconych tematyce badań kwestii drażliwych. Pewne rozwiazania są opisane również w dwóch artykułach zamieszczonych na naszej stronie internetowej (http://nastrazysondazy.uw.edu.pl/know-how-pytan-o-kwestie-drazliwe-czyli-jak-zachecic-badanych-do-szczerych-odpowiedzi/ oraz http://nastrazysondazy.uw.edu.pl/know-how-pytan-o-kwestie-drazliwe-cz-2-techniki-niebezposrednie/). W tym artykule przedstawimy jedynie jedno z możliwych podejść do tego tematu.
Podobnie jak w innych badaniach ważne jest precyzyjne określenie jakiej populacji ma dotyczyć badanie, tak by wykonawca jednoznacznie potrafił stwierdzić czy dana jednostka należy do populacji, czy nie.
Przykładowy zapis:
„Badaną populacją są obywatele Polski, którzy w dniu badania ukończyli 18 lat”
W badaniu dotyczącym kwestii drażliwych szczególną wagę ma dokładne określenie celów badania lub przygotowanie wstępnej wersja kwestionariusza. Ze względu na poruszanie trudnej dla badanych tematyki, badanie takie powinno być możliwie krótkie. Oczywiste jest, że osoba doświadczająca przemocy w rodzinie nie będzie chciała na ten temat zbyt długo rozmawiać przez telefon. Dlatego każde z zadanych pytań powinno być bardzo wnikliwie przemyślane. Zniechęcać do udziału w badaniu mogą również pytania otwarte, których liczba w przypadku badań dotyczących kwestii drażliwych powinna być ograniczona do minimum.
Przykładowy zapis:
„Celem badania jest określenie odsetka sprawców oraz osób doświadczających przemocy w rodzinie, a także rozpowszechnienia stereotypów dotyczących przemocy w rodzinie.
Kwestionariusz powinien się składać z:
1. Co najmniej 6 pytań wskaźnikowych umożliwiających utworzenie skali dotyczącej skłonności do stereotypowego postrzegania przemocy w rodzinie.
2. Trzech pytań wykorzystujących eksperyment z listą (list experiment) dotyczących:
a) bycia ofiarą przemocy w rodzinie
b) bycia sprawcą przemocy w rodzinie wobec osoby pełnoletniej
c) bycia sprawcą przemocy w rodzinie wobec osoby niepełnoletniej
3. Pytań metryczkowych:
a) Płeć
b) Wiek
c) Wielkość miejscowości zamieszkania
d) Województwo
e) Problem z nadużywaniem alkoholu w rodzinie
f) Stan cywilny
W raporcie z badania wszystkie pytania wskaźnikowe zostaną skrzyżowane ze wszystkimi pytaniami metryczkowymi. Dodatkowo na podstawie analizy czynnikowej zostanie utworzona skala z pytań wskaźnikowych dotyczących stereotypowego postrzegania przemocy w rodzinie. Raport będzie prezentował również wyniki regresji w której zmienną zależną będzie wynik uzyskany na skali stereotypowego postrzegania przemocy w rodzinie, a zmiennymi niezależnymi wszystkie zmienne metryczkowe. Również wyniki eksperymentu z listą zostaną przedstawione w podziale na zmienne metryczkowe.”
Utworzenie skali zamiast wnioskowania na podstawie pojedynczych wskaźników pozwala na trafniejsze oszacowanie przekonań respondentów. Natomiast eksperyment z listą ogranicza do minimum ryzyko wystąpienia efektu społecznej poprawności w odpowiadaniu na kluczowe pytania, gdyż technika ta umożliwia jedynie zbiorcze analizy – respondent wie, że nikt (nawet ankieter) nie dowie się czy był on sprawcą przemocy (więcej na temat eksperymentu z listą – http://nastrazysondazy.uw.edu.pl/know-how-pytan-o-kwestie-drazliwe-cz-2-techniki-niebezposrednie/). Bardzo ważną rolę w przypadku badania kwestii drażliwych pełni pilotaż, gdyż pozwala przed rozpoczęciem badania wyeliminować ewentualne błędy.
Przykład zapisu:
„W ciągu 10 dni roboczych od podpisania umowy, Wykonawca jest zobowiązany do przedstawienia pierwszej wersji kwestionariusza, odpowiadającego opisanym w zamówieniu problemom badawczym. W pilotażu zbadanych zostanie przynajmniej 12 wskaźników służących do określenia skłonności respondentów do stereotypowego postrzegania przemocy w rodzinie. Oczekiwany czas trwania kwestionariusza to około 10 min. W ciągu kolejnych 10 dni roboczych odbywać się będą konsultacje kwestionariusza między Zamawiającym, a Wykonawcą. Po zaakceptowaniu przez Zamawiającego ostatecznej wersji kwestionariusza, Wykonawca zobowiązany jest w ciągu 10 dni roboczych przygotować skrypt kwestionariusza (wersję komputerową ankiety), która zostanie zatwierdzona przez Zamawiającego w ciągu 5 dni roboczych. Na podstawie zatwierdzonego przez Zamawiającego skryptu ankiety zostanie w ciągu 15 dni roboczych przeprowadzony pilotaż na 50 respondentach z badanej populacji. Na podstawie przeprowadzonego pilotażu Wykonawca jest zobowiązany do przedstawienia tabelarycznego zestawienia odpowiedzi na wszystkie pytania, wniosków metodologicznych dotyczących kwestionariusza oraz wyników analizy czynnikowej na 12 wskaźnikach służących do określenia skłonności respondentów do stereotypowego postrzegania przemocy w rodzinie wraz z sugestią, które wskaźniki powinny zostać umieszczone w badaniu właściwym. Po zaakceptowaniu przez Zamawiającego raportu z pilotażu, Wykonawca będzie mógł przystąpić do realizacji właściwego badania.”
Badania dotyczące kwestii drażliwych można prowadzić stosując różne techniki zbierania danych, jednak w tym artykule zajmiemy się przykładem badania CATI (badanie telefoniczne). W badaniu takim konieczne jest określenie sposobu doboru próby, który będzie miał zostać zastosowany przez wykonawcę (rekomendowane) lub określenie pozacenowych kryteriów oceny tego elementu (nie rekomendowany, bo nie znamy wariancji warunkowych, a gdybanie po jakiej zmiennej należy powarstwować próbę żeby zwiększyć dokładność oszacowania nie może być obiektywnym kryterium oceny zamówienia). W przypadku badań CATI stosuje się dobór losowo-kwotowy. Należy w nim wskazać jaka ma być liczebność próby, ze względu na jakie zmienne próba ma być warstwowana oraz jaka ma być jej alokacja między warstwy. Sposób warstwowania powinien zostać wyznaczony ze względu na cechy mogące mieć związek ze zmiennymi, których określenie jest celem badania. Alokacja powinna mieć charakter proporcjonalny (jeśli celem badania jest jak najdokładniejsze oszacowanie parametrów w całej populacji) lub równomierny (jeśli celem badania jest jak najdokładniejsze porównanie pewnych warstw w populacji między sobą). W przypadku badań telefonicznych istotne jest określenie „operatu” doboru próby. W praktyce polega to na określeniu ile wywiadów ma zostać zrealizowanych przez telefony stacjonarne, a ile przez telefony komórkowe. Nie ma jednoznacznych wskazówek jaki odsetek w próbie powinny stanowić telefony stacjonarne, a jaki komórkowe. Zwykle instytuty badawcze stosują podział 50/50, choć w ostatnim czasie niektóre firmy decydują się na zwiększanie odsetka telefonów komórkowych kosztem telefonów stacjonarnych.
Przykład zapisu:
„Badanie zostanie przeprowadzone techniką Random Digit Dialing na 1000 osobowej próbie dorosłych Polaków. Kwoty zostaną wyznaczone zgodnie z rozkładami GUS ze względu na wiek (6 kategorii), poziom wykształcenia (podstawowe, średnie, wyższe) oraz łączny rozkład dwóch zmiennych – województwa oraz wielkości miejscowości zamieszkania:
– wieś,
– miasto poniżej 20 tys. mieszkańców
– miasto od 20 tys. do 100 tys. mieszkańców
– miasto od 100 tys. do 500 tys. mieszkańców
– miasto powyżej 500 tys. mieszkańców.”
Aby zapewnić wysoką jakosć wyników, w badaniu konieczne jest określenie minimalnego poziomu realizacji próby (nie rekomendowane) lub uzależnienie od poziomu realizacji próby wynagrodzenia Wykonawcy (rekomendowane).
Przykład zapisu:
„Wykonawca jest zobowiązany zrealizować 1000 wywiadów. W przypadku gdyby nie udało się zrealizować 1000 wywiadów z 1500 wylosowanych aktywnych numerów telefonów, Wykonawca otrzyma niższe wynagrodzenie, ale będzie mógł wylosować dodatkowe numery telefonów:
1001-1500 wylosowanych numerów – 100% wynagrodzenia;
1501-2000 wylosowanych numerów – 90% wynagordzenia;
2001-2500 wylosowanych numerów – 80% wynagrodzenia;
2501-3000 wylosowanych numerów – 70% wynagrodzenia;
3001-3500 wylosowanych numerów – 60% wynagrodzenia;
3501-4000 zrealizowanych wywiadów – 50% wynagrodzenia;
Brak możliwości zrealizowania 1000 wywiadów mimo wylosowania 4000 aktywnych numerów będzie skutkowało rozwiązaniem umowy.
Wykonawca jest zobowiązany do podjęcia próby zrealizowania wywiadu z każdym z wylosowanych do próby respondentów i dostarczać Zamawiającemu w odstępach poniżej 5 dni roboczych dane ze zrealizowanych już ankiet.”
Aby zapewnić kontrolę realizacji badania, warto zapisać w zamówieniu obowiązek nagrywania wszystkich wywiadów oraz udostępnienia Zamawiającemu do 5% wybranych przez niego nagrań wywiadów.
Przykład zapisu:
„Wykonawca jest zobowiązany zbierać dane o wszystkich respondentach, z którymi podjął próbę kontaktu – niezależnie od tego, czy udało się z nimi przeprowadzić wywiady, czy nie. Lista respondentów powinna mieć następującą konstrukcję: Imię i nazwisko, Telefon kontaktowy, Miejscowość.
Wykonawca jest zobowiązany rejestrować wszystkie przeprowadzone wywiady i potrafić przypisać je do odpowiednich rekordów w zbiorze danych. Zamawiający w terminie 14 dni od przekazania mu pełnego zbioru danych jest upoważniony do odsłuchania 5% wybranych przez siebie wywiadów. W przypadku zidentyfikowania rozbieżności między nagraniem, a przekazanymi danymi Zamawiający ma prawo naliczyć kary umowne w wysokości:
10% – 5-10 błędnych rekordów
20% – 11-15 błędnych rekordów
30% – 15-20 błędnych rekordów
40% – 21-25 błędnych rekordów
50% – 26-30 błędnych rekordów
W przypadku zidentyfikowaniu błędów w ponad 30 wybranych rekordach, Zamawiający ma prawo odstąpić od wynagrodzenia dla Wykonawcy.”
